Het Van Dam orgel

Het van Dam orgel (1881) in deze kerk is een van de grootste instrumenten die de orgelbouwer L. van Dam en Zonen heeft gemaakt, een vermaard orgelmakersgeslacht, dat in 1777 werd begonnen. Vier generaties heeft de familie Van Dam de orgelmakerij gaande gehouden. De tweede generatie werd gevormd door twee zoons van de stichter: Luitjen Jacob en Jacob. Drie zoons van Luitjen Jacob zetten het bedrijf voort na 1846. Het waren deze drie, Lambertus (1823-1904), Pieter (1824-1889) en Jacob (1828-1907) die het orgel hebben gemaakt in 1881.

Het had twee manualen en een aangehangen Pedaal, doch met een royale ruimte voor een later te plaatsen vrij Pedaal. Ook was er gerekend op latere plaatsing van een Mixtuur, aangeduid op de registerknoppen met: Muëtte 3-4 st, en een Quintfluit op het bovenwerk, aangeduid op de registerknop met Muëtte 3 vt.

In 1912 werd de Salicet 4 vt op het bovenwerk door de firma H.W. Flentrop, Zaandam, vervangen door een nieuwe fabrieks-Voix céleste 8 vt vanaf klein c.

In 1932 benut dezelfde firma de vrijgehouden ruimte bij het aanbrengen van een pneumatische transmissielade waarop de pijpen C-d' van de manuaal-Bourdon 16 vt worden geplaatst om deze ook afzonderlijk op het pedaal te kunnen bespelen.

In 1965 wordt er voor het eerst een windmotor geplaatst, afkomstig van de ned herv kerk te Broek op Langedijk. De orgeltrapper wordt daarmee overbodig. De aanwezige handpomp installatie blijft echter gewoon intact.

De volgende organisten hebben de kerk gediend:
Jb de Geus 1881 - ....
Jan Kroon …. - 1901
Aris Kist Az Jr 1901 - 1938
Truus Tuyn 1938 - 1972
Jan A. Jong 1972 - heden

Achterop de bovenversiering van het orgel (middentoren) en verdeeld over het hele veld:

1881 H.F.Born beeldhouwer Leeuwarden	Geplaatst den 12 October 1881 door W. den Daalen	Gerardus Oostwoude Metselaar 1892	Geradus Kruyer Azn. timmerman 1892

P. de Vries Geboren 12 September 1905 van beroep timmerman te Zd.Scharwoude dit is geschreven 1921

Krijn Otto Dz. oud 28 jaar, geboren 6 Mei 1883 te Zd. Scharwoude 22 Juni 1911, de schilder woonplaats Broek op Langedijk

A. Blokker 1934 B.R. Schuit

Restauratie 1983 - 1984

Bij de laatste omvangrijke restauratie/uitbreiding door Bakker & Timmenga te Leeuwarden, waarbij Jan Jongepier uit Leeuwarden adviseerde, werden de laden hersteld en een vrij Pedaal gerealiseerd op een nieuw gemaakte lade. Basis voor het pedaal was het aanwezige pijpwerk van de vier registers, afkomstig van het helaas afgebroken Van Dam orgel uit de Oosterkerk te Leiden uit 1901. Op de plaats van de Voix Celeste werd weer een Salicet geplaatst, eveneens afkomstig uit de Oosterkerk. Er werden enige wijzigingen aan de windvoorziening aangebracht en de pneumatische transmissie werd verwijderd. Om de spanen van de handpomp te behouden, werden deze naar binnen omgedraaid. Voorts werden de open plaatsen van de Mixtuur en de Quintfluit ingevuld, waarbij loos frontpijpmateriaal van de middentoren uit Leiden werd verwerkt. Bij de kerkrestauratie is het orgel verplaatst van het koor aan de oostkant naar de westkant van de kerk, voor de toren. De akoestiek is zeer fraai. De kerk is daardoor uitstekend te gebruiken voor allerlei concerten.

Het Van Dam orgel heeft thans de volgende dispositie:

Hoofdwerk Prestant 8 vt Bourdon 16 vt Violon 8 vt (vanaf C') Holpijp 8 vt Octaaf 4 vt Prest.Quint 3 vt Octaaf 2 vt Cornet 3 st (disc) Roerfluit 4 vt Mixtuur 2-4 st (1984) Trompet 8 vt (bas/disc)

Bovenwerk Prestant 8 vt (vanaf E)(C-Dis in Fluit dolce) Viool de Gambe 8 vt Fluit dolce 8 vt Salicet 4 vt (Leiden 1901) Fluit trave 4 vt Quint fluit 3 vt (1984) Gemshoorn 2 vt Klarinet 8 vt (doorslaand) Tremulant

Pedaal Subbas 16 vt (Leiden 1901) (C-A in Bourdon 16') Fluitbas 8 vt (Leiden 1901) (open) Fagot 16 vt (Leiden 1901) Trombone 8 vt (Leiden 1901 )

In 1979, vlak voor de kerkrestauratie, is er een grammofoonplaat gemaakt, waarop Jan Jongepier werken vertolkt van Joh G. Bastiaans (met samenzang) en C.H. Rinck. Deze plaat is inmiddels uitverkocht. Hieronder kunt u het Van Dam orgel horen.

Orgel Festival

Om de voltooiing van de restauratie te vieren was er op zondag 9 september 1984 een feestelijk Orgel Festival.
Hierbij kon men van de diverse gebruiksmogelijkheden van het orgel genieten.

10.30 uur het orgel spelend in de liturgie organist Jan A. Jong een kerkdienst olv ds. Nico Pronk
12.15 uur het orgel spelend met koren organist Gerard Leegwater mmv het Noord-Hollands Jongenskoor olv Hendrik Timmerman
13.30 uur het orgel spelend met solisten organist Pieter van Dijk mmv Berry Idema, viool, José Jonkers, sopraan, Rita van Ooi, hobo, Gerry van der Wal, fluiten
15.00 uur het orgel als concertinstrument organist Jan Jongepier
16.30 uur het orgel als solistisch instrument organist Dick Klomp mmv het Streeksymfonieorkest Haarlemmermeer olv Marinus Metz

Voor meer geschiedenis lees meer.

---

Organistengalerij Van Dam orgel

Klik op een foto voor een vergroting

Een stukje Organistengeschiedenis

In de archieven lezen wij nog het volgende over organisten.

Een 20-tal jaren nadat het Van Dam orgel in 1881 geplaatst was, zit de kerkvoogdij blijkbaar krap bij kas, en men probeert op alle mogelijke manieren het geld in de knip te houden. Dat betekent niet alleen dat er geen of nauwelijks onderhoud aan de kerk wordt gepleegd, maar ook de organist moet minder krijgen. Op 30 oktober 1899 is er dan ook een voorstel om het traktement van de organist te verlagen van f 100 naar f 75 per jaar, en wel met ingang van 1901. Dit wordt de organist Jan Kroon medegedeeld, maar die is het daar niet mee eens.

Omdat het nog een jaar duurt voor de nieuwe regeling ingaat, bedankt Kroon niet met onmiddellijke ingang. Maar eind 1900 deelt hij de kerkvoogdij dan toch mee te willen bedanken als organist. Dit wordt in een vergadering op 9 november 1900 besproken. Men betreurt zijn voornemen om af te treden, en wil hem ompraten. Dit lukt echter niet. Jan Kroon houdt voet bij stuk, temeer daar hij het geld niet direct als inkomsten nodig heeft.

Op 26 november wordt er opnieuw gesproken over het traktement, en middels een stemming wordt geprobeerd de verlaging van het traktement ongedaan te maken. Bij de stemming zijn 6 stemmen tegen, en 1 stem vóór. Jan Kroon blijft derhalve bij zijn besluit om te bedanken als organist.

De kerkvoogdij moet nu op zoek naar een opvolger en binnen 14 dagen, op 13 december 1900, wordt A. Kist Az. Jr benoemd voor f 75. Voorts wordt, enige weken later, op 21 januari 1901 H. Koeten benoemd als orgelpomper voor f 20 per jaar.

Van Dam orgel van de Oosterkerk in Leiden

De reden waarom dit orgel hier genoemd wordt is omdat het Van Dam orgel in Zuid-Scharwoude onderdelen ervan heeft. De Oosterkerk in Leiden werd namelijk buiten gebruik gesteld in 1967 en is in 1977 gesloopt, evenals het orgel.
Dit orgel werd, evenals het orgel in Zuid-Scharwoude, gebouwd door de firma Van Dam te Leeuwarden. Het is van latere datum, nl 1901. Het uurwerk moest elke dag opgedraaid worden (trap van 104 treden). Het pijpwerk kwam, met het manuaal, te liggen op de hooizolder van de boerderij van H. Koetsier te Zoetermeer. De sleeplade was niet meer aanwezig.

De dispositie van dit mooie orgel was:

Hoofdwerk Bourdon 16' Prestant 8' *Roerfluit 8' *Quintadeen 8' *Oktaaf 4' Quint 2 2/3' *Fluit travers 4' Oktaaf 2' Mixtuur 2-4 st Trompet 8'

Bovenwerk Prestant 8' *Holpijp 8' *Viola di Gamba 8' Salicet 8' Picolo 2' Roerfluit 4' Klarinet 8' (opslaand)

Pedaal Subbas 16' Fluitbas 8' *Oktaaf 4' Fagot 16' Trombone 8'

De organist van de Kooger Kerk, Jan A. Jong, kreeg van de heer G. Verloop uit Schagen de gouden tip dat een flink deel van het pijpwerk van dit orgel te koop was. Dit orgel was in 1901 geplaatst ter vervanging van een orgel wat verkocht werd aan de gereformeerde kerk van Midwolda. Na een eerste oriënterend bezoek bleek de goede kwaliteit van het pijpwerk, en op 8 september 1977 (de verjaardag van J.A. Jong!) werd er in een plaatselijk café te Zoetermeer koop gesloten met de Kerkvoogdij. Ook de predikant was daarbij aanwezig. Er moest nogal onderhandeld worden over de prijs. Tenslotte legde Jong 5 groene briefjes van 1000 gulden op tafel en verklaarde naar de WC te gaan. Als het geld weg was bij terugkeer was de koop gesloten. Lag het geld er nog, dan zag Jong van de koop af. Het geld was weg.

De met * gemerkte registers waren niet te koop, daar deze een bestemming zouden krijgen in een door orgelbouwer de Jongh nieuw te bouwen orgel voor de Gereformeerde Gemeente te Zoetermeer. De aankoop van dat pijpwerk kon alleen privé, daar er van restauratie van het orgel in Zuidscharwoude op dat moment nog geen sprake was. Hij nam de volgende registers over:

Prestant 8' - discant naar Assen NH kerk 28.9.95

Quint 2 2/3' - naar Assen NH kerk 28.9.1995

Mixtuur 3-4 st - naar Assen NH kerk

Salicet 4' (Zuid-Scharwoude)

Klarinet 8' - 1978 naar Chr.Ger.kerk Alphen a/d Rijn

Subbas 16' (Zuid-Scharwoude) - Grootste pijpen (CC-A) naar Martinikerk Sneek

Fluitbas 8' (Zuid-Scharwoude)

Fagot 16' (Zuid-Scharwoude)

Trombone 8' (Zuid-Scharwoude)

Voorlopig werd het pijpwerk met het manuaal en de stokken van de Pedaal tongwerken opgeslagen in de koolboet van Meurs, Dorpsstraat 606 te Noord-Scharwoude, achter het ouderlijk huis van J.A. Jong. De pijpen werden provisorisch in hun stevels op de pijpstokken geplaatst en met een stofzuiger werden de eerste tonen ontlokt aan de pijpen. Opwinding en enthousiasme in de boet over de fraaie sonore klanken!

De Salicet werd al snel op de plek gezet van de Voix Celeste. De pijpgaten waren daarbij wat ruim, dus stond het pijpwerk lichtelijk scheef.

De Mixtuur en de Quint, aanvankelijk ook bedoeld voor Zuid-Scharwoude, bleken tijdens de restauratiewerkzaamheden niet geschikt voor dit orgel. Deze registers werden na verloop van tijd dan ook doorverkocht via Jan Jongepier. Zo verging het ook de Klarinet, die elders een nieuwe plaats kreeg.

Toen het orgel van de Kooger Kerk uiteindelijk gerestaureerd werd, was de aanwezigheid van dit oude pijpwerk aanleiding voor de Provincie hier een uitzonderlijke, extra subsidie voor te geven van 10.000 gulden. Voorts was voor organist Jos van der Kooy de toevoeging van een vrij pedaal reden om op dit Van Dam orgel les te gaan geven aan orgelstudenten van het Conservatorium te Alkmaar. Bij het materiaal was ook nog het manuaal. Dit is aan Gerard Leegwater geschonken. Enig loos pijpwerk uit het front is versmolten en gebruikt voor het aanmaken van de nieuwe Mixtuur en de Quint. De sleeplade was verdwenen. Het Pedaal heeft een plek gekregen in het Van Dam orgel van de hervormde kerk te Wemeldinge.

Organist H.J. van Leeuwen

Het Van Dam orgel in de Oosterkerk te Leiden heeft slechts twee vaste organisten gehad: de heer H.J. van Leeuwen bespeelde het orgel vanaf de plaatsing tot oudjaar 1959, toen hij op 88-jarige leeftijd afscheid nam, na vanaf 1897 (eerst in de oude Oosterkerk) het orgel te hebben bespeeld.

De heer Karel van der Berg bespeelde het orgel van plm 1963-1967, het jaar waarin de kerk gesloten werd.